Umowa o dzieło to tzw. umowa rezultatu – oznacza to, że wykonawca zobowiązuje się dostarczyć konkretny efekt, a zamawiający zapłacić za niego wynagrodzenie. Najczęściej dzieło będzie miało charakter twórczy (np. scenariusz, grafika, film promocyjny), ale nie zawsze. Równie dobrze dziełem może być pomalowanie ściany czy naprawa instrumentu – w takich przypadkach nie powstają prawa autorskie, ale wciąż mamy do czynienia z umową o dzieło.
2. Obowiązki stron i odpowiedzialność
Umowa o dzieło wymaga jasnego określenia obowiązków zarówno wykonawcy, jak i zamawiającego.
-
Procedura poprawek – warto precyzyjnie zapisać, czy zamawiającemu przysługują poprawki, ile ich może być oraz w jakim terminie mają zostać wprowadzone. To szczególnie ważne przy dziełach twórczych, takich jak teksty, grafiki czy filmy, gdzie spory o „ostateczną wersję” są częste.
-
Terminy – umowa powinna wskazywać zarówno termin dostarczenia dzieła, jak i termin jego odbioru przez zamawiającego.
-
Forma przekazania dzieła – w praktyce istotne są szczegóły: czy grafik ma przesłać plik otwarty (np. .PSD), czy tylko gotowy .jpg? Czy film ma być dostarczony w pełnej jakości, czy w wersji do internetu?
-
Odpowiedzialność za naruszenie praw osób trzecich – wykonawca powinien zagwarantować, że dostarczone dzieło nie narusza cudzych praw (np. nie zawiera nielegalnie użytych zdjęć, muzyki czy fragmentów tekstów). W przeciwnym razie to on ponosi odpowiedzialność wobec zamawiającego.
3. Rozliczenie umowy o dzieło
Najczęściej wynagrodzenie w umowie o dzieło określane jest ryczałtowo – to daje obu stronom jasność co do kosztów.
Warto jednak zwrócić uwagę na kilka kwestii:
-
Poprawki a wynagrodzenie – czy obejmuje ono wszystkie rundy poprawek, czy tylko pierwszy projekt i określoną liczbę zmian?
-
Zakres dzieła – należy dokładnie opisać, co jest dziełem (np. „projekt plakatu w formacie .jpg i .pdf do druku”), aby uniknąć sporów.
-
Prawa autorskie – jeśli umowa przewiduje przeniesienie praw autorskich, trzeba jasno zapisać, że wynagrodzenie obejmuje także ten element.
-
50% koszty uzyskania przychodu – w przypadku twórców będących osobami fizycznymi warto rozważyć zastosowanie 50% KUP, co daje korzystniejsze rozliczenie podatkowe, pod warunkiem że wynagrodzenie dotyczy praw autorskich.
4. Prawa autorskie w umowie o dzieło
Nie każde dzieło w rozumieniu prawa cywilnego jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego – pomalowana ściana nie tworzy utworu, ale już projekt graficzny, scenariusz czy film jak najbardziej. Dlatego przed podpisaniem umowy warto zastanowić się, czy do efektu pracy będą potrzebne prawa autorskie.
-
Forma nabycia praw – prawa można uzyskać poprzez licencję (upoważnienie do korzystania) albo poprzez przeniesienie praw autorskich (pełne przekazanie majątkowych praw autorskich na zamawiającego).
-
Prawa zależne – dobrze jest przewidzieć możliwość tworzenia opracowań, np. tłumaczenia, adaptacji czy montażu fragmentów.
-
Pola eksploatacji – umowa musi wskazywać, na jakich polach dzieło może być używane (np. internet, druk, telewizja, social media). Brak zapisu może ograniczyć wykorzystanie utworu.
- Korzystanie z elementów osób trzecich i AI – warto na początku współpracy określić, z jakich elementów oraz programów może korzystać wykonawca, aby uniknąć w przyszłości problemów.
-
Oznaczenie autorstwa – strony mogą ustalić, czy twórca ma być podpisany, czy dzieło będzie publikowane anonimowo.
W praktyce: jeśli zamawiający chce korzystać z dzieła swobodnie, lepiej zadbać o pełne przeniesienie praw autorskich wraz z prawami zależnymi. Jeżeli natomiast dzieło ma być użyte jednorazowo (np. grafika do konkretnej kampanii), często wystarczy licencja czasowa i terytorialna.
5. Umowa o dzieło a umowa zlecenia
Choć często używane zamiennie, to umowa o dzieło i umowa zlecenia znacząco się różnią:
-
Umowa o dzieło – najważniejszy jest konkretny rezultat. Wykonawca odpowiada za efekt końcowy (np. dostarczenie gotowego projektu plakatu).
-
Umowa zlecenia – liczy się staranne działanie, a niekoniecznie efekt (np. prowadzenie kampanii reklamowej przez określony czas).
Różnice te mają konsekwencje podatkowe i ubezpieczeniowe – np. umowa o dzieło, w przeciwieństwie do umowy zlecenia, nie podlega składkom ZUS (z pewnymi wyjątkami).
Umowa o dzieło to wygodny sposób współpracy dla twórców i przedsiębiorców, ale wymaga precyzyjnych zapisów dotyczących zakresu dzieła, procedury poprawek, wynagrodzenia i praw autorskich. Im dokładniej umowa opisuje te kwestie, tym mniejsze ryzyko konfliktów na etapie realizacji i rozliczeń.